Il-Purtiera l-ħamra

Kitba ta’ Joe Busuttil

Fis-sena 1943 nibtet l-idea ta’ purtiera ġdida tal-bellus għat-Teatru Salesjan biex tieħu post is-separju magħruf bħala ‘Ad Fratres’ li kien ilu jintuża sa mill-inawgurazzjoni tal-Juventutis Domus fis-7 ta’ Mejju tas-sena 1908. Ir-raġuni għal dan it-tibdil kienet il-ħtieġa li nħasset biex it-Teatru jieħu dehra oħra skont iż-żmienijiet u fl-istess waqt titwarrab il-problema li ta’ spiss kienet tinqala fit-tlugħ u l-inżul tas-separju. Ic-’Circolo Don Bosco‘ kienet l-għaqda ghall-membri tal-Juventutis Domus. F’waħda mill-laqgħat tal-kumitat, barra li kien qed jiġi msawwar programm għall-ewwel quddiesa solenni ta’ Dun Ġużepp Borg (li kienet ser issir fil-Kappella ta’ l-Oratorjuwara li kien ġie ordnat saċerdot fil-Katidral tal-iMdina fl-1 t’Awwissu 1943), intlaqet ukoll proposta minn xi atturi anzjani biex flok ix-xena ssir purtiera tal-bellus kif wieħed jara f’teatri kbar. Għal dan il-għan kienu ħafna mill-membri li taw is-sehem tagħhom biex inġabru l-flus meħtiega biex din il-purtiera ssir. Toninu Debattista li għamel snin twal segretarju tal-għaqda ħa ħsieb biex jorganizza l-proġett.

Fi tmiem il-laqgħa Bro. Karm Galea (Kudjatur Salesjan u li konna nsejħulu s-Sur Galea) resaq fuqi biex ngħidlu jekk nistax nirrikmanda lil xi ħajjat tajjeb u niffrankaw il-flus ukoll. Tagħni x’naħseb li billi kien jaf li missieri kien ħajjat ta’ esperjenza u f’Tas-Sliema kienu ħafna li jafuħ għall-mistier tiegħu, kien ser jitolbu biex jieħu f’idejħ dan ix-xoghol tal-purtiera. Jien kont żgur li missieri ma kienx ser jaċċetta għax minbarra l-ħwienet għall-pajzana kellu wkoll il-kuntratti tal-ħjata tal-militar.

Intant kien hawn li jiena offrejt li nieħu l-inkarigu u tlabt biex ikolli f’idejja l-materjal kollu meħtieg biex nibda x-xogħol kmieni kemm jista jkun. Dak kien iż-żmien meta jiena kien ghad għandi 18-il sena u kont impjegat mas-servizzi navali. Il-ħjata kienet biss delizzju għalija.

Bro Galea kien xi ftit jew wisq xettiku jekk kellix niġi avdat għal biċċa xoghol hekk kbira. Il-biża tiegħu kienet jekk qatt f’xi waqt inħassar id-drapp tal-bellus li kien ser iqum ħafna flus. Kien ukoll tkellem ma missieri biex ikun jaf sa fejn twassal il-kapaċità tiegħi. Missieri minn naħa tiegħu taħ il-kelma fil-preżenza ta’ Alfred Pullicino u Oreste Vassallo li kien ser jagħmel tajjeb għal xi nuqqas li seta jinqalgħa. Fl-laqgħa li kienet saret għall-membri kollha fit-Teatru, u li għaliha konna numru kbir preżenti, kienu saru għadd ta’ suggerimenti siewja dwar ix-xiri tal-materjal u l-ġbir ta’ flus għall-ispejjeż.

Il-flus kollha nġabru f’qasir żmien mhux biss minn fost il-membri taċ-Circolo Don Bosco iżda wkoll minn ħafna ħbieb li kienu jattendu t-teatru regolarment. Kull min seta offra £1.2s.6d (Lm 1.125). Id-drapp inxtara mid-ditta Camilleri (Paris Mode) ta’ Triq il-Merkanti l-Belt Valletta. Minn għand il-Militar, bil-permess tal-Kap Kmandant tar-Royal Ordinance Corp, Ġużeppi Cordina, li kien ġie mistieden għal wahda mill-attivitajiet tas-Salesian Boys’ Brigade, rnexxilu jakkwista tliet tined biex il-kanvas tagħhom jintuża bħala nforra tal-purtiera. Is-Sinjorina Ġuża Aquilina ipprovdiet il-ħarir ghal erba’ pavaljuni filwaqt li Dun Ġużepp Borg ipprovda l-frenza li tgħaqqadhom. Ġużeppi Cordina kien attiv ukoll fl-Għaqda San Guzepp li kien jieħu ħsieba Robbie Farrugia. Carmelo Borg Debono, pittur ta’ klassi, ħalla hafna xogħolijiet tiegħu li bihom sebbaħ il-palk tas-Salesjani. Pitter il-pavaljuni u l-istrixxi koħol tas-satin kemm tal-purtiera kif ukoll taċ-ċellin. Xogħol ieħor tiegħu kien fuq il-bellus ta’ fuq is-suġġiera bl-inizjali S.G. u t-tapit tul ir-ribalta. Għamel ukoll xogħol bl-arkett ta’ l-inizjali S.G. (San Ginesju li kien l-isem tal-kumpannija teatrali tas-Salesjani) li tinsab fin-nofs taċ-ċellin il-fuq mill-purtiera.

Bdejt inħejt il-purtiera għall-aħħar ta’ Ġunju 1944, sitt snin wara li bdejt niffrikwenta l-Oratorju (13 ta’ Lulju 1938) u nieħu sehem attiv kemm fuq il-palk kif ukoll fis-Salesian Boys’ Brigade. Kif spiċca l-istaġun teatrali dik is-sena twarrbu s-siġġijiet tal-ħadid mill-plateja biex setgħa jkun hemm il-wisa kollhu biex inkun nista naħdem u nifrex ix-xogħol ma’ l-art u nara dejjem li nkun qed naqbel mal-qisien. Għax-xogħol tal-ħjata nqdejt b’magna li kienet tintuża mill-ħaddiema ta’ missieri biex fuqha jiksu bil-khaki l-elmijiet tas-sufra li kienu jintużaw mis-suldati fis-sajf. Minbarra x-xogħol fuq il-magna sar ħafna xogħol bl-idejn peress li x-xogħol fuq il-bellus huwa xi ftit jew wisq dellikat.

Meta l-ewwel nofs tal-purtiera kien komplut minn kollox u ddendel fil-post kont sodisfatt li kollox ġie kif kellu jkun. Meta lestejt in-nofs l-ieħor jiena ma kontx preżenti meta ġie mdendell però stennejt li jkun hemm xi varjazzjoni fit-tul tal-purtiera meta jistrieħ il-materjal. Meta l-għada mort fit-teatru fil-fatt sibt dak li kont stennejt għax ried jitqassar daqs nofs pulzier biex il-faxxa tas-satin li hemm fuq il-purtiera tigi indaqs. Kien ta’ sodisfazzjon ghalija li sibt jilqawni bi kliem ta’ apprezzament lil Dun Karm Fenech, Dun Ġwann De Giorgio u Bro Karm Galea flimkien ma xi membri oħra attivi li kienu jagħtu s-sehem tagħhom fil-ħidma tal-palk.

Persuna oħra li tibqa mfakkra għall-kontribut siewi tagħha huwa Angelo Camilleri li ħadem ir-roti tal-bronz bil-joints tar-ramm aħmar biex jilqgħu għall-piz tqil tal-purtiera u biex iċ-ċaqliq tagħha jkun b’ħeffa fuq it-travett. Xogħol magħmul b’ċerta preċiżjoni kif titlob is-sengħa ta’ fitter li għaliha Camilleri kien magħruf sewwa fit-Tarzna Navali ta’ Malta. Li ma niftakarx huma l-ismijiet taż-żewg bennejja u l-perit inkarigat li waħħlu t-travett mal-arkitrav fuq wara l-faċċata tal-palk, xogħol li kien sar il-Ħadd filgħodu b’certa eżattezza biex ma jkunx hemm l-iċken moviment fuq il-pittura tal-faċċata. Ix-xena ‘Ad Fratres’ li kienet qed jintuża qabel ma twaħħlet il-purtiera ġiet imdendla fuq wara nett tax-xenarju u niftakar li darba kienet intużat waqt ‘gara katekistika’.

Il-Ħadd 22 t’Ottubru 1944 fl-erba’ ta’ wara nofs-in-nhar il-purtiera l-ġdida kienet tbierket mill-Isqof Mons. Emmanuel Galea u nfetħet għall-ewwel darba fill-ftuħ tal-istaġun teatrali bid-dramm ‘Ward tal-Orjent‘ kitba ta’ Bro Kam Galea. F’dan id-dramm minbarra li hadt parti prinċipali kelli sehem sewwa wkoll fil-ħjata tal-vestwarju li ntuża. Dakinhar għall-okkażżjoni kienet ħadet sehem ukoll l-orkestra Strauss (tas-Salesjani) taħt it-tmexxija tas-surmast tagħha Alberto Manche’.

Fl-2020, hekk kif fit-Teatru Salesjan bdew xogħolijiet ta’ rikostruzzjoni, il-purtiera prinċipali (is-separju) tneħħiet u tqegħdet fil-ħażna. Meta jerġa jinfetaħ it-teatru ser tintuża purtiera ġdida li taqbel aktar max-xejra ġdida li ser tingħata lis-sala.